ابن‌حریوه محمد بن صالح سماویاِبْنِ حُرَیوه محمد بن صالح بن هادی سماوی (د ۱۲۴۱ق/ ۱۸۲۶م)، عالم زیدی یمنی ، حریوه لقب پدر وی بود. ۱ - ابن حریوه و حکمت اشراقاو در صنعاء پرورش یافت و بر علوم مختلف از ادبیات، علوم عقلی و اصول فقه اطلاع یافت. وی در فلسفه نظرات خاصی داشت. از جمله اینکه منشأ مشاجرات در مسائل عقلی را لفظی می‌دانست و بر آن بود که مسائل منطق بدیهی است. وی از تفکر مشّائی به حکمت اشراق گرایش یافت و به وحدت وجود قائل بود. او به جهت همین نظرات خاص فلسفی و نیز به سبب خرده‌گیری بر برخی از صحابه مورد سرزنش معاصران قرار گرفت. ۲ - وفاتابن حریوه در منازعه‌ای که بین یک فرنگی خاطی و یک فقیه یمنی در بندر مُخا رخ داد و منجر به دستگیری فقیه یمنی گردید، سلطان عبدالله بن احمد المهدی را به سهل‌انگاری در دین نکوهید، به همین جهت وی مجازات و زندانی شد و سپس به جزیره کمران تبعید گردید. پس از چندی به بندر حدیده منتقل شد و در آنجا به فتوای برخی از علما به قتل رسید و جسد او را بر دار کردند. [۱]
زباره محمد، نیل الوطر، ج۲، ص۲۷۴- ۲۷۹، قاهره، ۱۳۵۰ق.
۳ - آثارابن حریوه آثار متعددی دارد که نسخه‌هایی از آنها در دست است. از جمله آنهاست: ۱. توزیع العقال فی علم الرجال؛ [۲]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۱، ص۲۴۱، صنعا، ۱۹۸۴م.
۲. رسالة حول الاختلاف بین الصحابة و مایتعلّق بذلک؛ [۳]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۲، ص۶۲۴، صنعا، ۱۹۸۴م.
۳. السؤال الوارد من علماء الحرم المحرّم و الجواب علیه حول آیات الصفات؛ [۴]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۲، ص۶۴۸، صنعا، ۱۹۸۴م.
۴. سؤال و جواب حول انحطاط العلم فی آخر الزمان؛ [۵]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۲، ص۶۴۷، صنعا، ۱۹۸۴م.
۵. الغطمطم الزخّار المطهر لحدائق الاْزهار که در رد کتاب السیل الجرّار نوشته است؛ [۶]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۳، ص۱۱۱۱، صنعا، ۱۹۸۴م.
[۷]
قائمة بالمخطوطات العربیة المصورة بالمیکروفیلم، قاهره، ج۱، ص۳۱، ۱۹۶۷م بخش علوم قرآنی و حدیث.
۶. القول الطیب و العمل الصالح؛ [۸]
رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، ج۲، ص۷۰۶، صنعا، ۱۹۸۴م.
۷. منتهی الامام فی احادیث الاحکام که نسخه آن در کتابخانه عز شرقی در صنعا موجود است. [۹]
قائمة بالمخطوطات العربیة المصورة بالمیکروفیلم، قاهره، ج۱، ص۴۹، ۱۹۶۷م بخش علوم قرآنی و حدیث.
آثار دیگری نیز به او منسوب است همچون اختصار طبقات الزیدیة و شرح تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی که تا انتهای بحث وجود و عدم در آن آمده است. [۱۰]
زباره محمد، نیل الوطر، ج۲، ص۲۷۵، قاهره، ۱۳۵۰ق.
[۱۱]
زباره محمد، نیل الوطر، ج۲، ص۲۷۷، قاهره، ۱۳۵۰ق.
۴ - فهرست منابع(۱) رقیحی احمد عبدالرزاق و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، صنعا، ۱۹۸۴م. (۲) زباره محمد، نیل الوطر، قاهره، ۱۳۵۰ق. (۳) قائمة بالمخطوطات العربیة المصورة بالمیکروفیلم، قاهره، ۱۹۶۷م بخش علوم قرآنی و حدیث. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابن‌حریوه » ج۳، ص ۱۰۹۵. |